Afscheid
Vorige maand beëindigde ik mijn adviseurschap van de Boerderijstichting Staphorst. Dan moet je een testament nalaten. Bij deze.
Erfgoed is in de tijd dat ik er me voor inzette geëvolueerd. Drie ontwikkelingen.
Erfgoed is minder objectgericht geworden. Het gaat steeds minder om het gebouw maar het gebouw als onderdeel van een landschap, een omgeving.
Een tweede verandering is het feit dat het erfgoed meer dan eerder iets van mensen is geworden, en niet van instituten of overheden. Want als mensen er niet voor gaan, als ze zich het erfgoed niet toe-eigenen dan blijft het een blok aan het been. ‘Je bent wel gek als je zo nodig in een monument wil wonen, dat legt alleen maar beperkingen op’. En, ‘als de overheid het zo belangrijk vindt dat moet ze er ook maar voor betalen.
De derde verandering die daarmee samenhangt is het feit dat erfgoed alleen maar ‘verkocht’ kan worden als een beleving. Een onderdeel van vrijetijdseconomie, het moderne woord voor toerisme.
Bij de BSS heb ik geprobeerd om alle drie deze ontwikkelingen te vertalen en mee vorm te geven maar ik ben daar nauwelijks in geslaagd. Dat is eigenlijk ook wel logisch want iedereen moet als het ware die ontwikkeling zelf meemaken.
Bovendien is Staphorst bijzonder (zoals iedere plaats trouwens bijzonder is).
Staphorst, het zijn doeners, zakelijk en doelgericht. Met aan de ene kant in nauwe relatie met de (eigen) overheid en van de andere kant een ‘we doen het zelf wel’.
Ik wens de jonge stichting dat ze bezig blijft op een manier die haar goed past.
Gerard Hendrix
februari 2024
Isoleren (2)
We zijn begonnen met de isolatie van de zolderverdieping van onze boerderij. Dat gaat in meerdere lagen. De eerste laag bestaat uit 9 cm dikke Isovlasplaten. Isovlas is soepel en je kunt het gemakkelijk tussen de sporen aanbrengen, je drukt het er tussen en dan blijft het wel hangen totdat je het verder afwerkt. De platen zijn 60 cm breed en de sporen liggen ook 60 cm uit elkaar, dus de platen zijn net iets te breed. Als je ze er tussen drukt zonder ze op maat te snijden, blijven ze wel hangen, maar staan ze helemaal bol. Dat is niet goed, er zijn dan te veel luchtzakken achter de isolatie. De isolatie moet er strak in. Daarom snijden we de platen op maat met een speciaal vlasmes. Dat is een lang mes met een kartelrand zoals een broodmes. Erg gemakkelijk gaat dat niet zonder verdere hulpmiddelen. Daarom hebben we een soort klembord gemaakt: de vlasplaat wordt vastgeklemd en flink ingedrukt op een houten plaat door middel van een scharnierende plank. In de houten plaat en in de plank is een zaagsnede gemaakt waar het mes doorheen gestoken kan worden. Zo gaat het een stuk gemakkelijker! Het kan ook met een decoupeerzaag. Ook dan heb je een lang zaagblad nodig met een kartelrand. Bij Festool is dat bijvoorbeeld het zaagblad S 155.
Nadat alle platen tussen de sporen zijn aangebracht, brengen we houten latten aan in horizontale richting van 5 cm dikte. Hier kunnen straks in de andere richting ook vlasplaten worden aangebracht zodat ze kruislings over elkaar liggen en er zo min mogelijk luchtnaden tussen zitten. De isolatiedikte wordt dan in totaal 14 cm.
Alleen konden we dit niet in één keer doen, omdat de platen van 5 cm moeilijk leverbaar zijn. Nog even een paar weken wachten dus! Wordt vervolgd!
Roelof Gortemaker
januari 2024
YouTube inhoud kan niet getoond worden met je huidige cookie-instellingen. Selecteer "Toestemmen & tonen" om de inhoud te zien en de YouTube cookie-instellingen te accepteren. Meer info kun je lezen in onze [Privacyverklaring](/privacyverklaring/. Je kunt je altijd weer afmelden via je [cookie-instellingen] /cookie-instellingen/.
YouTube inhoud kan niet getoond worden met je huidige cookie-instellingen. Selecteer "Toestemmen & tonen" om de inhoud te zien en de YouTube cookie-instellingen te accepteren. Meer info kun je lezen in onze [Privacyverklaring](/privacyverklaring/. Je kunt je altijd weer afmelden via je [cookie-instellingen] /cookie-instellingen/.
Isoleren (1)
Toen wij onze boerderij in 2007 gingen restaureren, eiste de gemeente Staphorst dat het nieuwe rieten dak vanwege de brandveiligheid een zogenaamd schroefdak moest worden. Bij een schroefdak worden er platen underlayment op de sporen bevestigd waar dan weer het riet op wordt aangebracht. Bij een onverhoopte brand in het rieten dak zorgt het underlayment ervoor dat het vuur niet onmiddellijk naar binnen slaat. Zo is er dan meer tijd voor de bewoners om zich in veiligheid te brengen. Over wat zo’n schroefdak doet met de levensduur van het riet, zijn de meningen verdeeld. Want omdat er geen ventilatie meer is aan de onderkant van het riet, is er een grotere kans op vochtophoping onder het riet door condensatie van vochtige lucht uit de boerderij.
Zolang we de zolder niet gebruikten hoefden we ons daar niet al teveel zorgen over te maken. Maar vorig jaar hebben we een vide gemaakt in de woonkamer met een trap naar de zolder waar nu een extra logeerbed staat. Daarmee kwam ook het schroefdak letterlijk weer in beeld. Het moet van binnenuit geïsoleerd worden, maar hoe? In 2007 raadde de Vakfederatie Rietdekkers nog aan om bij een schroefdak een isolatie met een dampremmende folie aan te brengen. De dampremmende folie zorgt ervoor dat er geen vochtige lucht van binnenuit in het riet terecht komt. Anno 2023 wordt daar ook anders over gedacht. Dampdichte constructies werken niet altijd zoals bedoeld. Als het woonvocht niet voldoende kan worden afgevoerd door ventilatie zal het toch ergens gaan condenseren met soms schimmelende muren of rottende houten balken tot gevolg. Een oude boerderij kun je nu eenmaal niet vergelijken met een complete nieuwe woning waarin constructie, isolatie en installaties volledig op elkaar zijn afgestemd.
De Vakfederatie Rietdekkers geeft nu dan ook een alternatief voor de dampremmende folie. Als er met vlas wordt geïsoleerd, kan de dampremmende folie worden weggelaten. Vlas is een natuurlijk materiaal en kan gemakkelijk vocht opnemen en weer afgeven. Daarmee is het risico van vochtophoping in het schroefdak verminderd. Deze week zijn de pallets met Isovlas geleverd en die gaan we de komende weken aanbrengen. Wordt vervolgd!
Roelof Gortemaker
december 2023
Erfgoed
Boerderijstichting Staphorst koestert de boerderij met alles wat erbij hoort. Het is erfgoed.
Dat komt goed uit.
Want nu de 2e-kamer verkiezingen gegaan zijn zoals ze zijn gegaan, zou het maar zo kunnen dat erfgoed er goed vanaf gaat komen.
Kijk het PVV programma er maar op na.
Je hoeft geen visionair te zijn om te voorspellen dat cultuur, en dan vooral alles wat met kunst, media, musea - zeker als die ‘modern’ zijn - de begrotingspost is waar straks als een van de eerste op bezuinigd gaat worden. ‘Rechts’ houdt niet van al die onzin, van de subsidievreters, van de nieuwlichters, van alles wat woke, links, inclusief is, niet van open grenzen.
Wel van 'volks', eigen mensen (eerst), folklore, gebruiken, identiteit. 'Brommers kiek'n'. Dat is voor de PVV ea de definitie van erfgoed.
Jammer. Want erfgoed, hoe vreemd ook, is gediend bij een voortdurende vernieuwing, een nieuw gebruik. Erfgoed kan heel snel verstoffen. Het vertelt doorgaans maar één van de verhalen over wat eens was. Bovendien meestal alleen maar het verhaal dat het goed doet en waar alle scherpe kantjes van afgehaald zijn of bijgeslepen tot nostalgie. Tot het verkoopverhaal voor een ‘gaaf land’.
Gerard Hendrix
november 2023
Kippen en Kunst
Ooit kwam ik op het spoor van Koen van Mechelen. Een Belgische kunstenaar. Een van zijn projecten is het Cosmopolitan Chicken Project. Hij kruiste de Mechelse Koekoek en de Poule de Bresse en experimenteert en onderzoekt waar we vandaan komen, kippengewijze gesproken. Het eindproduct moet een kip zijn waar de genen van alle kippenrassen in voorkomen.
Niet alle kruisingen zijn even geslaagd. Op La Biomista in Genk, lopen de fraaie en minder fraaie kippenrassen vrij rond. Hij heeft het terrein van de oude dierentuin, die deel was van de mijnbouwindustrie in dat deel van de Vlaamse Kempen, op eigen wijze ingericht. Ga het zien.
Ik ben altijd blij zijn met al die kunstenaars die het leven op een andere manier laten zien. Het brengt me op ideeën. Steeds weer.
Gerard Hendrix
oktober 2023
Knagers op de boerderij
deel 3
Nadat ik met veel moeite diverse muizen heb moeten verwijderen tussen het plafond en daar wel een beetje klaar mee ben, bedacht ik om een draad te monteren aan de muizenval, zodat wanneer ze met val en al er vandoor gaan, ik ze toch relatief makkelijk kan verwijderen.
Ook hier ben ik wel een beetje klaar mee. Je moet maar net in de gaten hebben of er een muis in de val zit en telkens moet het plafond opengemaakt worden, al met al best een gedoe. En als de muis een paar dagen dood in de val zit en je hebt dit niet door, is de geur niet te harden. Ik spreek uit ervaring.
Wederom had ik een geniale ingeving... "Waarom zetten we de muizenvallen niet buiten?" Immers, wat je buiten afvangt, komt niet meer binnen (trouwens, deze tekst kan zo op een tegeltje).
Dus ik naar de bouwmarkt en wat extra muizenvallen gekocht. Nu van het type "extra large", leek mij wel wat. De eerste muis die ik hiermee had gevangen, was compleet verminkt en nadien niet meer herkenbaar... ergens bekroop mij het gevoel dat de "extra large" uitvoering geen muizenval was...
Na ook enkele vogels afgevangen te hebben, besloten de overige drie huisgenoten dat ik hiermee maar niet door moest gaan.
Hoe dit nu verder gaat in de toekomst? Wordt vervolgd.
Ronald Bloemert
september 2023
Knagers op de boerderij
deel 2
Ook ik kom er niet onderuit...., ook ik heb wederom last van ongenode gasten op de boerderij. Vandaag werd ik geattendeerd op het feit dat er al enige tijd sprake was van gestommel 'ergens in huis'. Ik gaf aan op onderzoek uit te gaan na het klussen. Ik was immers nog druk bezig met het aanbrengen van gipsplaten.
17:46: Gestopt met klussen en het hele gezin opdracht gegeven om het geluid proberen te lokaliseren. Je moet dergelijke zaken slim aanpakken. De gezinsleden moet je uitzetten in verschillende sectoren/ vakken. Immers, ze op een kluitje zetten heeft weinig zin.
17:48: Gezinslid 2 kwam er uiteindelijk achter, dat de ongenode gast zich boven het plafond in de slaapkamer bevond. Een makkie dacht ik omdat ik twee vallen gezet had indertijd.
17:51: Het met de gatenzaag gecreëerde, afgedichte gat opengemaakt en met de telefoon 16 foto's en 1 video gemaakt om de betreffende gast proberen te lokaliseren.
17:57: Na bestudering van de foto's en de video de conclusie getrokken dat "the bastard" (Engels voor "klootzak") zich in sector 6 / vak D12 moest bevinden. (overigens best zielig eigenlijk. Het betrof een dikke muis, keek met lede ogen in de camera. In de video hoorde ik dat hij nog piepte: "red mij"). Hoe dan ook, concreet betekent dit dat hij zich op een afstand van 1,3 meter moest bevinden van het aangebrachte gat in het plafond en zie daar maar eens bij te komen. Ergens ook niet moeilijk zou je denken, doch door de panlatten die aangebracht zijn en dus een obstakel vormen waardoor je dus de val inclusief muis niet zomaar naar je toe kan trekken, vergt dit enige inventiviteit om toch tot een bevredigend resultaat te komen.
18:04: Een VD-draad voorzien van een haakje ter hand genomen en een poging gedaan. Mislukt. Om 1,3 meter verderop te komen vanaf het gat in sector 6 / vak D12 is kansloos met een dergelijke electriciteitsdraad.
18:10: Een aardedraad van 6 mm2 met daaraan een stalen hoeklijn bevestigd. Ook niet. Ook te slap over een dergelijke afstand.
18:21: Geniale ingeving, komt behoorlijk vaak voor. "Uitzuigen"... ja! Uitzuigen die muis! Stofzuiger ter hand genomen, de slang verlengd en zuigen maar. Ik dacht nog, laat ik nou niet op vol vermogen beginnen, eerst eens op 600 Watt. Kijk, je kunt wel stoer beginnen, maar voor je het weet rag je zo'n muis via de slang door het filter weer naar buiten, wil je niet. Hoe dan ook, geen resultaat. Dus toch maar vol vermogen, ik dacht iets van 1300 Watt. Forget it! Ook kon ik de muis op deze afstand niet raken, sterker nog, hij kroop steeds verder weg en was ondertussen al aangekomen in sector 6 / vak E23, concreet een afstand van 1,46 meter vanaf het gat. Een en ander bemoeilijkt het afvangen uiteraard.
18:34: Plan opgevat om een extra gat te boren met de gatenzaag. In één keer raak uiteraard, omdat ik al wist in welke sector de muis zich bevond en ervan uitgaande dat hij zich niet meer zo rap zou verplaatsen met val en al. Nu was het dus alleen nog een kwestie van opruimen. 'The bastard' zat overigens met zijn rechter voorpoot in de val en heb hem snel uit zijn lijden verlost en afgevoerd.
Waar het dus om gaat is om de kleinste openingen dicht te maken omdat dergelijke beesten bijna overal doorheen komen.
Ronald Bloemert
augustus 2023
Boerderijen en vuur
In de maand juli was er geen ontkomen aan, in bijna elke nieuwslezing ging het wel over de natuurbranden in het zuiden van Europa. Dat er veel gespeculeerd wordt over de relatie tussen en hoge temperatuur en de verandering van het klimaat laten we nu even buiten beschouwing. De jaarlijkse terugkerende bosbranden lijkt mij iets waar je nooit aan went.
Hier in ons doorgaans vochtige Nederland maken we gemiddeld genomen geen grote (natuur)branden mee. Misschien zien we daardoor soms het gevaar van brand ook minder. Bij bouwactiviteiten spelen de regels voor brandveiligheid zeker een rol, maar zijn we altijd overtuigd van de noodzaak?
Toen in de boerderijen langs de streek nog boerenbedrijven zaten was de kans op brand wellicht groter dan tegenwoordig. De hooivoorraad werd in de boerderij opgeslagen en ik weet nog goed dat mijn vader in de zomer of najaar een gat stond te spitten in het hooi-vak omdat de temperatuur daarin gevaarlijk hoog opliep. Ook tijdens een nachtelijke onweersbui moesten we uit bed en de kleren aan want men wist wanneer er brand uitbrak, de hele boerderij binnen enkele ogenblikken in lichtelaaie stond.
Mijn indruk is dat niet iedereen die nu onder het riet slaapt het bed nog uitkomt bij onweer. Toch is dat gevaar zeker niet verminderd. Misschien is er minder brandbaar materiaal in de woningen maar een rieten dak blijft brandgevaarlijk. Bij activiteiten met een kolen barbecue of vuurkorven moet je daar zeker rekening mee houden.
Preventie is natuurlijk heel belangrijk want voorkomen is beter dan verbranden. Maar wat kun je daar nu tegen doen? Bij een verbouwing van een boerderij met een rieten dak, die bestemd is voor recreatie, vroegen we de aannemer het dak brandvertragend te maken zodat de gasten de tijd hebben om eruit te komen als het riet in brand staat. Dat was een hele zoektocht. De eerste gedachte ging uit naar een cementgebonden plaat over de hele woning, onder het riet. Aangezien die platen zo zwaar zijn dat de gangbare sporen dat extra gewicht niet konden dragen moest er verder gezocht worden. Uiteindelijk is het een brandvrij doek geworden die in de industrie als scheidingswand gebruikt wordt om het vuur tegen te houden. Het is een stug, vetachtig doek die over de hele boerderij over het dakbeschot (rietmatten) gelegd is. Of het afdoende is? Daar hopen we nooit achter te komen.
Jacob Kin
juli 2023
De Staphorster boerderij
volgens ChatGPT
"De Staphorster boerderij verwijst naar de traditionele boerderijen die te vinden zijn in Staphorst, een dorp in de provincie Overijssel in Nederland. Staphorst staat bekend om zijn rijke agrarische geschiedenis en heeft een sterke traditie van behoud van cultureel erfgoed.
De Staphorster boerderijen hebben een kenmerkende architectuur die teruggaat tot de 17e eeuw. Ze staan bekend om hun rieten daken, witgepleisterde gevels en kleurrijke schilderingen. De schilderingen, die vaak geometrische patronen en bloemmotieven bevatten, worden met de hand aangebracht en zijn een belangrijk onderdeel van de traditionele Staphorster boerderijen.
Naast de uiterlijke kenmerken van de boerderijen, zijn er ook specifieke indelingen en functies die typerend zijn voor de Staphorster boerderijen. Zo hebben ze vaak een dwarsdeel, een grote open ruimte in het midden van de boerderij waar vee werd gehouden. Aan de ene kant van het dwarsdeel bevindt zich de deel, waar het vee werd gestald, en aan de andere kant bevindt zich het woongedeelte.
De Staphorster boerderijen zijn een belangrijk onderdeel van de lokale cultuur en identiteit. Ze zijn een symbool geworden van de tradities en geschiedenis van Staphorst. Tegenwoordig zijn er nog steeds veel van deze boerderijen te vinden in het gebied, en sommige worden nog steeds bewoond door boerenfamilies. Daarnaast worden enkele boerderijen ook opengesteld voor bezoekers, zodat zij een kijkje kunnen nemen in de traditionele Staphorster levensstijl en architectuur."
Wat een gemeenplaatsen, wat een onzin. We hebben nog veel werk te doen!
Gerard Hendrix
juni 2023
Het belang van de boerderij
Als ik de onderhandelaars bij de provinciale collegevorming iets zou mogen meegeven, dan is dat in ieder geval het volgende:
- Alles begint en staat bij de betrokkenheid van bewoners en ondernemers om bij te dragen aan de zo ingewikkelde en vaak gepolariseerde gebiedsprocessen. Het succes van al die processen die nu aan de vergadertafel plaatshebben komt neer op elkaar ontmoeten, begrijpen en met elkaar tot oplossingen te komen. Creativiteit in alle mogelijke vormen is nodig om moeilijke zaken bespreekbaar te maken.
- Zorg over de kwaliteit (biodiversiteit, ecologie, draagkracht) van het landschap heeft breed de aandacht maar ligt nu vooral op het bordje van de landbouw en het (agrarische) bedrijfsleven. Dat is niet terecht want niet-boeren zijn even goed verantwoordelijk (prijzen, koopgedrag, woonomgeving) en kunnen een veel grotere bijdrage leveren aan de kwaliteit van de omgeving.
- Zorg dat het erfgoed in het gebied kwaliteit heeft en houdt. Voor de rijksmonumenten is dat min of meer verzekerd. Voor al het andere agrarische erfgoed – gemeentelijke monumenten, karakteristieke boerderijen en opstallen zonder status - is er dan wel en dan geen geld. Het behoud van het erfgoed en zeker de nieuwe opgaven vragen om investeringen: bewoners zetten zich extra in voor het behoud als de overheid – hoe bescheiden ook – dat financieel ondersteunt. Bij behoud denken we aan onderhoud, behoud van rieten daken, streekeigen kwaliteiten, erfverbetering, etc .
Gerard Hendrix
mei 2023
Erfgoedbehoud
Waarom is erfgoed, zoals de oude boerderij, de moeite van het behouden waard. Oud is gedefinieerd als alles dat voor 1960 is gebouwd. Want na die tijd werd het gebouwde hetzelfde, dat wil zeggen, het maakte niet uit waar de boerderij stond, of het in Limburg of Friesland was.
Dat is gelijk de eerste reden waarom erfgoed belangrijk is. Aan de oude boerderij kun je gelijk zien waar je bent.
Een tweede reden heeft natuurlijk te maken met circulariteit. Waarom zou je iets afbreken en nieuw bouwen als het gebouw, met beperkte ingrepen, nog jaren, tientallen jaren mee kan. Duurzaamheid dus.
Een derde reden: erfgoed heeft kwaliteit. Uiteraard kan daar op afgedongen worden want de materialen van nu zijn kwalitatief soms beter – isolatiemateriaal, glas, dakbedekking – maar qua ontwerp en constructie is de oude boerderij op zich al een studie waard. Dat laten voorbeelden op deze site ook wel zien.
Ten vierde, misschien het belangrijkste van erfgoed: een oude boerderij bepaalt de identiteit van een plaats. Is een houvast voor mensen. Niet alleen het gebouw, maar het gebouw in het landschap en het landschap zelf. Staphort, Rouveen zijn daar een sprekende voorbeeld van.
Misschien heeft het wel teveel identiteit. Maar dat is een andere discussie.
Gerard Hendrix
april 2023
Gebinten
De gebinten van een boerderij zijn meestal de oudste elementen van het gebouw. Alle andere onderdelen zijn vaak in de loop van de tijd wel eens vernieuwd of gewijzigd, maar de eikenhouten of grenen gebinten werden meestal ongemoeid gelaten. Daarmee zijn ze het geheugen van de boerderij. Met dendrochronologisch onderzoek kan de ouderdom tot op het jaar nauwkeurig worden vastgesteld. Hoe dat werkt? Elke boom heeft een patroon van jaarringen. Deze verschillen van jaar tot jaar in dikte, al naar gelang het een groeizaam jaar was of niet. Aan de hand van houtmonsters waarvan de leeftijd exact bekend is, kan er zo worden vastgesteld uit welk jaar de buitenste jaarring van een eiken balk of stijl afkomstig is. Dat is het jaar waarin de boom gekapt werd. Meestal werd het hout nog binnen het jaar gebruikt om de boerderij van te bouwen. Het is heel interessant om een dergelijk onderzoek uit te laten voeren. Sommige boerderijen in deze omgeving hebben gebinten die uit de 15e eeuw stammen! Ook kan men er zo achter komen in welke jaren er grote wijzigingen zijn geweest – de bouw van een hooischuur bijvoorbeeld, of de vergroting van het voorhuis.
In vroeger eeuwen werd het eikenhout met een dissel gekantrecht. Een dissel is een grote gutsbeitel die haaks aan een steel is bevestigd. Vaak is de bewerking met een dissel nog te zien aan de stijlen en ankerbalken door het schubachtige uiterlijk.
Bij de bewerking van het hout werd vroeger goed gekeken naar de draad van de boom. Dat is de groeirichting van het hout, de lange houtvezels liggen in die richting. Bij het kloven van een stam splijt het hout altijd vanzelf over de draad. Daarom kan een oude gebintstijl of ankerbalk soms een grillige vorm hebben. Onze voorvaders wisten heel goed dat op deze manier de houten balk of stijl zoveel mogelijk van de oorspronkelijke kracht behield met zo min mogelijk kans op splijten.
Zo hebben ook de schuine schoren in het gebint – de zogenaamde stijlbanden – bijna altijd een enigszins gebogen vorm. Ze werden gemaakt uit zware zijtakken van de boom met zo min mogelijk houtverlies. Ze waren toch sterk genoeg doordat de draad van de boom gevolgd werd en er niets afgezaagd werd.
Het is jammer dat bij restauraties van gebinten van boerderijen niet naar deze oude principes gekeken wordt. Door het hele gebint op te bouwen uit kaarsrechte balken, stijlen en schoren, gaat het typische karakter van het oude eikenhouten gebint helemaal verloren. Niet nodig, want wat is er mooier dan eens goed naar de boom te kijken en dan uit te denken hoe je met zo min mogelijk houtverlies alle delen van de boom kunt gebruiken voor het samenstellen van het gebint?
Foto: stijlbanden op authentieke wijze hersteld
Roelof Gortemaker
maart 2023
Hoe verder in het nieuwe jaar?
De titel van deze blog klinkt misschien wat negatief, zo van: we weten het niet meer, wat moeten we met ons monument, hoe blijft het betaalbaar, hoe houden we het warm? Laten we voordat we in paniek raken eerst even naar de monumenten zelf kijken. Die staan er al 100-200 jaar of langer en hebben al veel meer stormen, crises, prijsschommelingen, vragen etc. meegemaakt dan wij…en ze staan er nog steeds. Een beetje relativeren kan dus geen kwaad.
Toch hoorden we tijdens de praktijk bijeenkomst op 28 december wel deze dringende vragen. Eigenaren vragen zich af waar ze moeten beginnen met verduurzamen en waar het zal eindigen in de portemonnee, terechte vragen. Het is inderdaad zo dat met een tochtstripje hier en een isolatieplaatje daar je huis niet verduurzaamd is, er is echt meer nodig. Het is inderdaad zo dat je eerst misschien wel wat wandjes weg moet halen om tegen de muren en dak een isolerende laag te kunnen maken. Het is inderdaad zo dat het wel enig vakmanschap vergt om het uit te voeren en het is ook inderdaad niet goedkoop.
Als stichting willen we proberen monumenteneigenaren bij te staan, een richtingwijzer te zijn (worden) tussen de particulier en overheid. Mensen met vragen en mensen die antwoorden hebben bij elkaar brengen; een brug te zijn tussen overheid en eigenaren. In goed overleg kan er best veel en we begrijpen allemaal wel dat de overheid de energie (transitie) niet voor ons kan betalen.
Dus ja, het gaat geld kosten, ook als je niets doet. En ja, hoe ouder, groter en on-geïsoleerder je woning is hoe meer je moet investeren. Misschien geen fijn vooruitzicht maar wel de nieuwe werkelijkheid.
Jacob Kin
februari 2023
Een nieuw dak
In 2020 kocht ik mijn eerste eigen huis. Het voorhuis van een traditionele, rijksmonumentale boerderij in Rouveen. Heel interessant vond ik de geschiedenis ervan. De boerderij, gebouwd omstreeks 1870, was ooit niet alleen een boerderij, maar lang geleden ook textielwinkel. Bij het tekenen van het koopcontract wist ik dat groot onderhoud in het vooruitzicht lag. Met name aan de westkant was het rieten dak aan vervanging toe. De westkant is de zonkant, waar een rieten dak onder invloed van het weer altijd harder slijt dan aan de schaduwkant.
De lokale rietdekker kwam de situatie bekijken en meldde mij dat de wamme (de punt boven de voorgevel) en de westkant inderdaad beter vervangen worden. Uitstellen was mogelijk, maar als ik lekkage wilde voorkomen kon ik beter niet te lang wachten. De oostkant hoefde alleen maar schoongemaakt en gerepareerd te worden.
En toen begon het wachten, want ook rietdekkers hebben wachtlijsten. Na de zomer van 2022 hoorde ik dat ik in het najaar aan de beurt zou zijn. Ik besloot met familie en vrienden zelf het oude riet af te halen. Nadat de container met riet was afgevoerd, kon de rietdekker begin december beginnen. Een spannende periode om het dak te vernieuwen, gezien het weer. Door het dak goed af te dekken met plastic bleef het in huis droog, zelfs als het regende.
Toen de rietdekkers eenmaal begonnen waren, hoefde ik niet veel meer te doen. Zorgen voor koffie, thee en dikke koeken natuurlijk. Informeren hoe het ging, nieuwtjes en wetenswaardigheden bespreken. Af en toe stelden we de opdracht bij na voortschrijdend inzicht. En toen ze eenmaal klaar waren volgde natuurlijk veel opruimen. Maar het resultaat telt: een prachtig nieuw dak dat er als het goed is weer jaren tegen kan.
Johan de Bruijn
januari 2023
Cijfers en Techniek
De afgelopen dagen ging de temperatuur flink op en neer. Op een dag was het drie keer zo warm, dan de dag erna. Ga maar na, -5 tegenover + 10 de dag erna.
Grapje.
Bij een eerdere gelegenheid zei ik zoiets hardop. Ik kreeg er van langs. “Dat kun je toch niet zeggen. Temperatuur kun je zo niet vergelijken. Er is geen absolute nul. Want bij nul houdt het niet op. Die gaat even makkelijk onder het vriespunt.” Zoals bleek.
Het is iets anders bij inkomen. Dat begint bij nul en het ene inkomen kun je vergelijken met een ander. Hij verdient drie keer zoveel.
Mensen die meer hebben met tekst dan met cijfers & techniek hebben zo ook een geheel andere beleving bij duurzaamheid en energie. Dat staat stijf van de cijfers: isolatiewaarde, opbrengt panelen, postcoderoos, warmtewissellaars.
Hij of zij die niets heeft met cijfers haakt al snel af als het gaat om duurzaamheidsmaatregelen. Bij hen, bij mij ook wel een beetje, moet je het hebben over behaaglijke temperatuur, geen tocht, status, etc., meer van die belevingsdingen. En de portemonnee.
Gerard Hendrix
december 2022
Trots
Trots kan ik melden dat voor ons huis de monumentenstatus is aangevraagd. Vorige week kwamen twee enthousiaste ambtenaren van de gemeente het huis bekijken en keurden het waardig. De officiële bevestiging moet nog komen.
De gemeente is bezig aan een update van haar monumenten en wij hadden ons aangemeld. Men is verrast. “Dat kom je zelden tegen. Bijna altijd het omgekeerde: ik wil niet dat dit een monument wordt”.
We kregen het schildje al en vertelden dat aan een aantal mensen. Het commentaar dat je krijgt lijkt ook standaard: “Wat levert het op anders dan dat je niks meer mag? Je hebt er alleen maar last van. Waarom doe je het eigenlijk?”
Gewoon omdat we dus trots zijn, omdat het de beste manier is om je bezit, waar je in hebt geïnvesteerd, te behouden. Ook om het kleine ‘beschermde dorpsgezicht’ waar ons huis deel van uitmaakt af te maken. En om misschien iets, af en toe, terug te krijgen van alles wat we geïnvesteerd hebben in het onderhoud en behoud van het geheel.
Maar eigenlijk is het dus voor de eer en omdat het huis het waard is. Een bijzonder huis, ons huis.
Zo’n mensen zou ik vaker tegen willen komen.
Gerard Hendrix
november 2022
Gebinten, toen en nu
De voorgaande blog over gebinten laat zien dat ze in vroeger tijden slim bouwden. Misschien nog wel slimmer dan nu. Omdat er alleen met natuurlijke materialen werd gewerkt (hout, riet, leem, stro), in de boerderij de dieren stonden en bijna overal mest lag, was het ook een heel fijne omgeving voor alle soorten ongedierte. Katten hielden de muizen en ratten weg. Het bestrijden van houtwormen en kevers die de gebinten, sporen en biezen in het riet letterlijk opvraten, was lastiger. Om te conserveren was de schoorsteen half open en ging een deel van de rook door het huis heen. Die kon aan de achterzijde door het ‘oelebord’ weer naar buiten. Door de roetafzetting op het hout gingen en de wormen dood of konden er niet leven. De gebinten in ‘onze’ boerderijen werden meestal op aan-geweld zand geplaatst of op stenen gelijk met de vloer. Door het vocht wat optrok uit de ondergrond en wat uit de mest kwam, verrotten de staanders aan de onderzijde. Vooral waar het vee stond was dit aan de orde. Hierdoor kon het dak in zijn geheel naar beneden zakken en kwam er druk op de buitenmuren. Die werden dan naar buiten geduwd, de gevolgen laten zich raden.
Tegenwoordig hebben we andere vijanden: optrekkende kou in de gebinten, koudebruggen in de vloer en wand, koude vlakken bij de deuren en ramen, dure warmte wat door het dak naar buiten ‘vliegt’ etc. Ongedierte bestrijden doen we nu met chemische middelen wat (in ieder geval op korte termijn) aangenamer is maar die nieuwe vijanden gaan ons veel hoofdbrekens en geld kosten. Des temeer een must om hier samen over te spreken, oplossingen te bedenken en acties in gang zetten.
Jacob Kin
oktober 2022
De gebinten, het hart van de boerderij
Een gebint kun je vergelijken met de stokken/buizen van een tent. Het is een draagconstructie van dikke, vaak eikenhouten palen en balken, die samen het gebouw stevigheid geven. Het is een soort geraamte waar de boerderij omheen is gebouwd. Als je de muren weghaalt blijft het dak op z'n plaats.
Bij het bestuderen van grondsporen van boerderijen uit de periode 1400-850 v.Chr werd duidelijk dat de boeren van toen gebruik maakten van hout uit de omgeving en dat de onderkant van de palen eerst in het vuur werden “aangekoold”, waarschijnlijk om ze te conserveren of ongedierte onschadelijk te maken. In het zand werd rond de paalkern een ring van zwart kool gevonden. Erg slim voor die tijd.
Het is opmerkelijk, dat van boerderijen vanaf ongeveer 1400 ( de Middeleeuwen) in de grond geen sporen van ingegraven palen worden gevonden. Dat komt omdat de constructie is verbeterd. Toen het lukte om de houten palen stevig met elkaar te verbinden (hoekverbinding) was het niet meer nodig om ze in te graven. Ze werden op veldkeien geplaatst om bederf van het hout tegen te gaan. Dankzij deze “uitvinding” bleven gebinten eeuwenlang bewaard.
Jouk Huisman
september 2022
Duurzaamheid duurt het langst
Ook ik mocht weer meedoen aan de Open Monumentendag 2022. Geweldig vind ik dat. Vol trots kan ik dan mijn vorderingen laten zien en er over vertellen. Ik heb de focus gelegd op isolatie met behoud van authentieke elementen.
Voorafgaand aan de Open Monumentendag was ik aanwezig bij de opening ervan. Ik had op de fiets daarheen gekund, maar er zat maar een uur tussen de opening en de aanvang. Dus ik moest op tijd terug zijn en pakte de auto. De afstand is maar 1,324 km (ruwe inschatting), maar toch...
Nu waren er tijdens de opening diverse sprekers, onder wie de duurzaamheidscoach uit Zwolle. Goed verhaal had de beste man overigens. Toen ik naar huis wilde, zag ik de duurzaamheidscoach op zijn fiets stappen. U begrijpt dat ik even gewacht heb met instappen omdat ik bang was een flinke portie klappen te krijgen. Hij zag er niet gewelddadig uit maar was wel twee koppen groter dan ik. Klappen omdat ik toch de auto had gepakt en niet de fiets.
Als hij kwaad zou worden heeft ie nog gelijk ook.
Angstig sta ik op de uitkijk achter mijn stalraam voorzien van triple glas te wachten op het moment dat de duurzaamheidscoach de oprit op komt fietsen...
Ronald Bloemert
september 2022
Landschapspijn
Omdat boerderijen verbonden zijn aan het landschap, neem ik een fragment over uit een ‘wandelboekje’ van Marjoleine de Vos, ‘Je keek te ver’. Ze woont op het Hogeland in Groningen.
“Het platteland is echt nog heel anders dan de stad, hoeveel kleiner de afstanden ook geworden zijn. De landschapsontwerpers die beweren dat het platteland ‘al lang’ niet meer bestaat en dat we ook niet moeten doen alsof er iets is wat de moeite van het behouden waard is, die komen hier niet, of ze sjezen er in een auto doorheen en denken dat je hier best ergens een bedrijventerrein kunt neergooien en dat dan elders kunt ‘compenseren’ met ‘nieuwe natuur’. Ze hebben geen benul van wat landschap is, geen benul van geschiedenis betekent en verbondenheid met een plek.”
Ik zou er aan willen toevoegen dat door de steeds intensievere agrarische productie, natuur, morfologie en geschiedenis onherroepelijk verloren gaan. Het is onmogelijk om de sporen van vroeger afdoende te behouden of te compenseren. Dat lukt niet bij gebouwen en zeker niet bij iets levends als natuur en landschap.
Gerard Hendrix
augustus 2022
Twee brillen
Zomer 2016. In de tuin van Oude Rijksweg 243 te Rouveen hangt een zelfgeschreven bordje in de boom: ‘Te Koop’, er is een 06 nummer bijgeschreven. De oude boerderij die dicht op de weg staat is totaal vervallen en staat al 6 jaar leeg. Gaten in het dak, verrotte deuren en kozijnen, kapotte ruiten. Alleen de kavel is mooi en ruim, dat verandert in ieder geval niet.
Het heeft mijn interesse en ik vraag wat informatie bij de persoon van het 06 nummer. Het pand is een rijksmonument, er is geen makelaar in beeld, je kunt een briefje inleveren met het bedrag wat je ervoor over hebt. Net als vroeger, geheel in stijl met de boerderij.
De interesse bleef en ons bod werd geaccepteerd. De binnenkant van de woning bleek niet beter te zijn dan de buitenkant, alles was kapot, functioneerde niet, de rieten kap doortrokken met een dikke laag roet en was op vele plaatsen lek. Of mijn ademhaling moeilijker werd door het roet of door wat ik zag laat ik in het midden maar ik dacht wel: help, wat moet ik hiermee!
Misschien is dat ook wel de vraag van menig eigenaar van een monument, wat moet ik ermee. Ik betaal me scheel aan stookkosten, alles moet op de duurste manier onderhouden worden en ik mag niks zelf beslissen. Door die bril heb ik ook wel even naar de bouwval gekeken, maar dat helpt je niet verder, daar wordt je alleen maar depri van.
Als je onbekende wegen inslaat kom je ook, voor jou, onbekende mensen tegen, dat is de eerste meerwaarde. Met, en door die nieuwe contacten leerde ik ook door een andere bril naar de bouwval te kijken. De tijd leek echt 100 jaar stil te hebben gestaan (het verval niet). De bedstee met neuteboom geschilderde deuren waar tot +/- 2005 nog in geslapen werd. De oude estrikken, die omhoog kwamen door de wortels van de eikenboom, de wandschilderingen, de verstilling, prachtig. Haast te mooi om te restaureren.
Als we die bril ophouden en andere kunnen aanmeten dan blijft er vast veel behouden.
Jacob Kin
juli 2022
Anders doen
Het platteland lijkt deze dagen alleen te bestaan uit stikstof en de depositie ervan op Natura 2000 gebieden. Stel dat we dat onder controle hebben, is dan alles opgelost, zijn we er dan? Natuurlijk niet. Als het uitkopen van boeren en alle innovaties al zouden lukken – de voortekenen zijn niet heel gunstig om het zacht uit te drukken – dan is er nog heel veel te doen. Dan heb je nog een water-probleem, biodiversiteitsprobleem, een prijsprobleem, een klimaatprobleem, een over-welke-boer-hebben-we-het-eigenlijk probleem, etc.
Voor mij gelden twee uitgangspunten als je aan een ander platteland wil werken.
Je moet dat met iedereen samen doen want het platteland is niet alleen van diegene die de grond bezit. Dan zijn boerderijen en ‘t oude cultuurlandschap, heel belangrijk. Het zijn de genen die we gezamenlijk hebben.
En je moet het doen met andere middelen en methodes dan al die onderzoeken en beleidsrapporten van nu. Want dat verbindt geen mensen.
Maak muziek, theater, vertel verhalen, kom samen. Zo organiseer ik deze maanden, de Vonderhoek gaat op de schop', een theatervoorstelling over al die veranderingen in het landelijk gebied en hoe een buurt er mee omgaat. Op bijzondere locaties. Had wel in Stroe willen spelen.
Gerard Hendrix
juni 2022
Boerderijbehoud
Erfgoed, zoals de Staphorster boerderij, is waard om te behouden. Heel lang werd het behoudwaardige erfgoed als iets unieks en onvervangbaars beschermd. Het had een eigen status, met eigen codes en kwalificaties. Ook waren er de verdedigers van dat erfgoed, rekkelijken en vooral veel onwrikbare. Monumenten waren als in beton gegoten. De overheid had de belangrijkste rol.
Vanaf het begin van deze eeuw is erfgoed veel meer onderdeel van een brede maatschappelijke ontwikkeling. Behoud gebeurt doordat erfgoed een nieuwe, economische functie krijgt, toekomstbestendig. Het Belvedère programma zorgde er voor dat bijvoorbeeld boerderijen steeds meer een rol kregen – zeker als ze hun oorspronkelijke functie waren verloren – in gebiedsontwikkeling; en omgekeerd.
Wat dat betreft is Staphorst een sprekend voorbeeld: de boerderij is hét kenmerk van de streek, ze kan een motor zijn voor bijvoorbeeld toeristische ontwikkeling.
Maar alles valt en staat bij de inzet en betrokkenheid van de eigenaren, bewoners. Hoeveel hebben ze over voor het behoud door-ontwikkeling van deze erfgoed parels?
Gerard Hendrix
mei 2022
Stucwerk in de boerderij
Ja, daar sta je dan in je geïsoleerde achterhuis met 2.586 kg aan gipsplaten tegen de wand en dak geschroefd. Om het de volgende bewoner moeilijk te maken heb ik diverse gipsplaten ook vastgekit. Mochten ze de indeling willen wijzigen kan het maar zo zijn dat ze tegen een vastgekitte gipsplaat aanlopen. Ik zie het gemartel al voor me en kan hier intens van genieten. Ik heb een vooruitziende blik... Hebben ze na veel gepeuter de gipsplaat al kunnen verwijderen, komen ze mijn naam, geschreven met dikke viltstift, ook nog tegen "Ronald Bloemert"... Geweldig!
Terug naar die 2.586 kg gipsplaat. De naden moeten gevuld worden en wanneer je gipsplaten gebruikt van 60 cm breed, ben je nog wel even bezig. Daarom heb ik voor de wanden op de begane grond 120 cm brede gebruikt. Dat scheelt behoorlijk wat werk. Voor het dak onder 47 graden is dit voor mij niet te doen, te zwaar, en heb hiervoor de smallere platen gebruikt. Ik voer de werkzaamheden immers alleen uit.
Beter ook, ik heb daardoor nog steeds vrienden. Want het duurt bij mij altijd wat langer, alles moet op de mm nauwkeurig en alle schroeven moeten op een lijn zitten met behulp van de kruislijnlaser.
Nadat alle naden gevuld en geschuurd zijn, komt het stucen. Dit laten doen, ook dat gaat te ver. Tegenwoordig zijn er allerlei producten te koop. Met een dunne laag (lees: 1... 2 mm dik) kun je een heel mooi resultaat krijgen als je de gipsplaten strak en vlak hebt aangebracht. Ik heb geëxperimenteerd met Fill & Finish Light van Knauf. Dit kun je zowaar met een vachtroller aanbrengen om daarna vlak te maken met een rei of spacmes. Daarna heb ik het nog nageschuurd met fijn schuurpapier.
Ik ben tevreden met het resultaat. Kom kijken zou ik zeggen.
Ronald Bloemert
april 2022
Stalramen in de boerderij
Mijn achterhuis wilde ik isoleren. Op zich niet heel moeilijk. Houtskeletbouw elementen geplaatst aan de binnenkant en de houten kozijnen vervangen .
Het ging om 9 stalen stalramen met enkel glas en stopverf aan de buitenkant.
Daar komt een bak kou naar binnen, wil je niet weten. Maar ook dit is op te lossen.
Ik sprak iemand die dit kon vervangen door houten kozijnen met dubbel glas. Gaat hem niet worden.
Ik besloot de stalen stalramen na te maken in combinatie met triple glas. In eerste instantie had ik dit uitgetekend met standaard stalen profielen, waardoor ik erachter kwam dat de verhouding niet goed was bij dergelijke kleine kozijnen (b x h, 600 x 400 mm). Deze standaard- profielen hebben namelijk een breedte van 40 mm wat maakt dat de glasplaatjes veel te klein worden.
Toen ging ik zelf geïsoleerde profielen maken, vervaardigd uit hoeklijnen, T-profielen en strippen. De breedte in aanzicht aan de binnenkant bij de tussenregel en tussenstijlen kan ik hierdoor terugbrengen van 40 naar 30 mm. Dat is net acceptabel. De omranding van het kozijn is gemaakt van hoeklijn 20 mm. Minder kan ook niet, daar het triple glas een afstandhouder heeft van 12 mm die ook weggewerkt moet worden.
Aan de binnenkant worden dus hoeklijnen en T-profielen gebruikt en aan de buitenkant strippen om deze vervolgens af te kunnen kitten om zo het stopverf-effect terug te krijgen.
De binnen- en buitenschaaldelen worden met enige afstand van elkaar gekoppeld door middel van rvs pennetjes van 2 mm. De totale koudebrug is slechts circa 52 mm2. Voor het triple glas heb ik gekozen voor een een type met kunststof afstandhouders om zo randcondensatie te vermijden.
Uitdaging: de drie stalramen in wc en slaapkamer moeten open kunnen. Na eerst een en ander op papier te hebben uitgewerkt is dit uiteindelijk ook gelukt. Resultaat: valramen met verborgen scharnieren, uittilbeveiliging, valscharen en een degelijke sluiting welke vanaf de buitenkant niet zichtbaar is. Ook deze valramen worden voorzien van triple glas. Tevens is rekening gehouden met beluchting en ontwatering.
Dit was een technisch verhaal voor de liefhebber.
Ronald Bloemert
maart 2022
Knagers op de boerderij
deel 1
Ongenode gasten zijn er genoeg te vinden als je een beetje goed oplet. In de loop der jaren heb ik er al veel voorbij zien komen. Ik noem een paar soorten: boktor, rat en muis. Met lede ogen zie ik aan hoe ze keer op keer proberen de boerderij over te nemen.
De eerste soort heb ik denk ik onder controle. De ‘boktorman’ heeft mijn huis behandeld. Nadien heb ik 48 uur lang het huis niet betreden. Daarna goed ventileren. Doe je dit niet, kunnen de gevolgen verschrikkelijk zijn, ik spreek uit ervaring.
Maar het lijkt erop dat de boktor weg is.
De tweede soort heb ik ook onder controle. Door dooie ratten een paar dagen te laten liggen wordt de rest bang en komt niet meer opdagen. Ik ben en voel me ‘ratloos’.
De derde soort, de muis, is hardnekkiger. Onvoorspelbaar ook. Soms merk ik weken niks om vervolgens dagen achtereen getuige te zijn van hun activiteiten. Ik ben er nog niet achter hoe dit komt. Wij zijn consequent qua gedrag, zij dus niet.
De bestrijding is simpel, in totaal drie katten aangeschaft en uitgezet op het erf. Twee zijn inmiddels dood, oorzaak auto’s. Die derde kat is een echte killer. Helaas neemt die de muizen mee naar binnen, wat niet de bedoeling is. Ook heb ik muizenvallen neergezet op het verlaagde plafond. Dit werkt wel, maar wanneer zo'n val afgaat - altijd midden in de nacht - dan zit iedereen rechtop in bed.
Kortom, je moet ervoor zorgen dat de muizen niet binnen kunnen komen. Bijvoorbeeld de kieren naast een ongeïsoleerd stalraam dichten is volgens mij een goede remedie. Maar het schijnt dat ze zich ook door een gat van 5 mm kunnen wurmen... bijna ondoenlijk om dit op te lossen.
Ik neem het maar voor lief dat af en toe een vreemde knager mij vraagt of er ook nog jonge kaas is.
Ronald Bloemert
februari 2022
Walnotenbomen bij de boerderij
Ik ben de trotse eigenaar van 6 walnotenbomen. Twee walnotenbomen zijn vruchtdragend. Afhankelijk van hoe de temperatuur in het voorjaar is geweest, is de oogst over het algemeen goed te noemen. Goed is in mijn geval gelijk aan of meer dan 2456 walnoten verdeeld over deze 2 bomen (1203 walnoten boom 1 en 1253 walnotenboom 2). Een walnotenboom heeft meerdere functies, namelijk ook het weghouden van muggen (is mij verteld).
Oktober is de maand waarin de meeste walnoten naar beneden komen. Meestal heb ik geen geduld en sta ik in september al aan de boom te schudden, zinloos.
Ook vind ik het fijn om walnoten te rapen, dit doe ik graag. Voor mij is dit het hoogtepunt van de dag. Je kunt het je zo voorstellen: ik trek dan een paar oude klompen aan en stamp driftig door het natte gras in de ochtend. Ik inspecteer globaal de grond in een straal van 4 meter vanuit het hart van de walnotenboom en verdeel dit gebied in 4 sectoren te weten sector 1, 2, 3 en 4. Vervolgens ga ik per sector nauwkeurig te werk betreffende walnoot-detectie wat wil zeggen dat elke sector minutieus gescand wordt door mij. Pas daarna begin ik met walnoten rapen. Het rapen moet overigens ongeveer dagelijks gebeuren daar anders verrotting van de walnoot optreedt.
De gemiddelde opbrengst per sector bedraagt 307 walnoten wat dus goed te noemen is.
Maar goed, nadat de walnoten geraapt zijn, spoel ik ze af onder de kraan en leg ik ze te drogen op de vensterbank. Na circa een week gaan de walnoten in een grote mand om vervolgens na een maand gekraakt en opgegeten te worden. Ik kan u vertellen dat een walnoot omwikkeld met kaas erg lekker is!
De kleinere walnoten zet ik weer uit in de sectoren waaruit ze geraapt zijn. Dit doe ik om de bosdieren tegemoet te komen tijdens de barre winter. Je moet weten dat zij het al moeilijk genoeg hebben in wintertijd. De bosdieren echter, stellen steeds hogere eisen aan de walnoten wat best bizar is om te zien. Walnoten te klein, te dun, niet goed van kleur, te snel uit de barst gehaald, geur niet goed et cetera et cetera. Je kunt het zo gek niet bedenken waar ze betreffende klachten mee komen. Dan denk ik: zoek het uit met mekaar!
Sommige ongenode gasten (muizen in dit geval) brengen de walnoten zelfs terug. Ergens komen ze binnen en kruipen vermoedelijk via de spouw naar boven richting het verlaagde plafond in de slaapkamer. Bizar. Niet leuk ook, met slapeloze nachten tot gevolg omdat door het verlaagde plafond een klankkast ontstaat waardoor slechts 1 kleine muis een enorm lawaai kan veroorzaken. Dichtpurren helpt niet, daar knagen ze doorheen. Kortom, ze willen naar binnen toe. Waarom? Het is klaarblijkelijk fijn bij ons op de boerderij...
Ronald Bloemert
januari 2022
Kleur
In Parijs is op dit moment een tentoonstelling van Josef en Anni Albers, twee Bauhaus docenten-kunstenaars. Bauhaus was de kunstopleiding in Duitsland tussen de twee WO die voor immense veranderingen heeft gezorgd in de kunst. Kunst werd ambacht en onderzoek. Kunst moest ook functioneel zijn, reproduceerbaar en zelfs industrieel.
Jozef Albers was ontwerper. Zijn beroemde uitspraak was - op de vraag wat hij doceerde - “Ik leer studenten kijken”. Hij werd vooral bekend omdat hij in de latere fase van zijn leven, kleur onderzocht en vooral de interactie van kleuren. Want, “choice of the colours used, as well as their order, is aimed at an interaction – influencing and changing each other forth and back”. Ofwel kleur is niet absoluut maar wordt beïnvloed door de kleur eromheen.
In de reeks 'een homage aan het vierkant’ maakte hij honderden schilderijen, telkens drie of vier vierkanten over elkaar en telkens andere kleuren.
Een ervan lijkt wel een eerbetoon aan de de Staphorster boerderij.
Gerard Hendrix
december 2021
Isoleren begint bij jezelf
Ik heb een boerderij, half pannen, half riet. Leuk, maar bar koud in de winter! Het dak van het achterhuis bestond uit riet op sporen. De vele ramen en deuren hebben enkel glas en heel veel kieren. De vloer is deels beton, deels betonklinkers.
Gevolg: de temperatuur binnen is op de duur gelijk aan de temperatuur buiten.
Daar moet dus wat aan gedaan worden. Eerst ben ik begonnen met het weghalen en uitgraven van de bestaande vloer om daarna een stevig en dik isolatiepakket aan te kunnen brengen. Toen de gevels en het dak voorzien van een dikke laag isolatie Daar waar mogelijk is triple glas geplaatst.
Dit alles heeft ervoor gezorgd dat bij -15 graden het binnen nog steeds 9 graden is. En dat levert, zonder verwarming, een temperatuurverschil van 24 graden!
Sta ook eens stil bij het goed isoleren van je woning. Niet alleen in tijden van hoge energieprijzen. Speelt geld geen rol? Denk dan tenminste aan het milieu. En het woont ook plezieriger.
Ronald Bloemert
november 2021
Zaandschieten en het zandhokje
Een aantal percelen bij Staphorst met een nog zichtbare bebossing werden eeuwenlang gebruikt voor het winnen van het witte zand. Dit zand zat onder het maaiveld tot ongeveer een meter tot anderhalve meter diep. Wanneer er soms dieper gegraven moest worden , kwam men zelfs terecht op het welwaterniveau. Dan moest men flink en snel werken om het zand naar boven te halen. Dit werk noemt men zandschieten.
Eeuwenlang werd er in Staphorst en in Rouveen wit zand gebruikt als vloerzand op de rode en blauwe tegels (estrikken tegels) in het voorhuis. Dit zand was ter bescherming van de dure tegels. De boer hield gewoon altijd de klompen aan, en ging van het achterhuis naar het voorhuis met de klompen aan. Het zand van de vloer werd als het uitgedroogd was, minstens eenmaal per week bijeengeveegd en de vloer werd van nieuw zand voorzien.
Wilde men bij begrafenissen het erf netjes hebben dan werd daar ook zand gestrooid. De witte kleur is voor de Staphorsters de kleur die staat voor reinheid en properheid.
Het gebruikte vloerzand werd in winter in de koegruppe (de mestopvang achter de koeien) geschept zodat de mest niet ging kleven op de bodem van de grup.
Het zand werd opgeslagen in een zandhokje (soms speelplek voor de kinderen) dat tegen de boerderij was aangebouwd. Het zand werd vanuit de bak van een boerenwagen via het dak - er werden dan wat pannen verwijderd - in zandhokje geschept. Bij sommige boerderijen is nog een zandhokje te zien.
Rond 1950 was het gebruik van het strooien van zand op de vloer nog volop aanwezig. Rond het jaar 2000 was het gebruik van zand op de vloer zo goed als verdwenen en werd in de voorkamer moderne vloerbedekking gebruikt.
Jouk Huisman
oktober 2021
Paasgeel
In de vorige eeuw was het in Staphorst gebruikelijk dat je bij bijzondere feesten zoals een huwelijk of bij kerkelijke hoogtijdagen zoals Pasen je beste of mooiste gordijnkanten voor hing. Dat waren over het algemeen nieuwe gordijnkanten. Nieuw kant is vaak wat crèmig of gelig, omdat die nog niet gewassen is.
Op een zeker moment moeten ook zulke nieuwe of beste gordijnkanten een keer gewassen worden. Dan worden ze net zo wit als de katoen waar ze aan vast zijn genaaid.
Om toch het effect van nieuwe gordijnen te krijgen, gingen sommigen ertoe over om gordijnkanten bij te kleuren. Met een klein beetje kleurstof werden ze weer créme of geel gemaakt, al naar gelang de smaak van de bewoners. Zoals dat vaker gaat, werd er steeds een beetje meer bijgekleurd. En dan krijg je de gele gordijnkanten zoals die nu nog bij een enkele boerderij te zien zijn.
De gordijnkanten zijn tegenwoordig vaak alleen nog te zien rond Pasen. De enige reden daarvoor is dat Pasen een belangrijke christelijke feestdag is en de bewoners dan de gele stroken dus voor de paasdagen voor het raam hangen.
Dank aan Johan de Bruijn die bovenstaande tekst en uitleg samenstelde.
september 2021
